Vervorming: beschrijving
Een vervorming (verstuiking) is een letsel aan de ligamenten (ligamenten) of het gewrichtskapsel. Het wordt meestal veroorzaakt door het draaien van het gewricht. De ligamenten dienen om de gewrichten te stabiliseren. Ze begeleiden de beweging en zorgen ervoor dat het gewricht slechts tot op zekere hoogte beweegt.
De ligamenten zijn gemaakt van elastische collageenvezels. Als de trekkracht op de vezels echter te sterk wordt, raken de ligamenten overbelast en raakt het weefsel beschadigd. Omdat bij een verstuiking vaak ook kleinere bloedvaten in het kapsel scheuren, ontstaan er op de plaats van het letsel ernstige zwellingen en blauwe plekken.
Een verstuiking is moeilijk te onderscheiden van een verstuiking of scheur van de ligamenten. De arts kan geen nauwkeurige diagnose stellen op basis van de symptomen alleen. Medische professionals definiëren de term verstuiking daarom vaak iets breder en definiëren ligamentverstuiking en ligamentscheur als een subtype verstuiking.
- Graad 1 (milde verstuiking): Overstrekking van de ligamenten zonder instabiliteit of structurele schade aan de ligamenten.
- Graad 2 (matige vervorming = ligamentspanning): Ernstige overstrekking of gedeeltelijke scheuring van een of meerdere ligamenten, ook nog zonder gewrichtsinstabiliteit
- Graad 3 (ernstige vervorming = ligamentscheur): Breuk van een of meerdere ligamenten met gewrichtsinstabiliteit
Enkelverstuikingen zijn de meest voorkomende blessures aan de ligamenten. Het komt vooral voor bij sporten waarbij snel en frequent zeer krachtige bewegingen met de benen worden gemaakt, bijvoorbeeld bij voetbal of zelfs skiën. Een verstuiking kan ook in het normale dagelijkse leven voorkomen, bijvoorbeeld als u te snel de trap af rent of als u op oneffen terrein loopt. Het kan snel gebeuren dat u uw enkel verzwikt en verstuikt raakt.
Artsen verdelen enkelverstuikingen in verschillende subtypes, afhankelijk van welke ligamenten van het gewricht zijn aangetast. Supinatietrauma is de meest voorkomende sportblessure. Medische experts noemen supinatietrauma het klassieke ‘verdraaien van de enkel’ waarbij de voetzool naar binnen klapt (naar de andere voet toe). Het buitenste ligament wordt daarbij overbelast. In de volksmond wordt de blessure een ‘verstuikte enkel’ genoemd.
Als eerste behandelingsstap moet u het getroffen gebied altijd onmiddellijk afkoelen en bij voorkeur optillen. Vervormingen die in het dagelijks leven voorkomen, moeten ook door een arts (huisarts, traumachirurg of orthopedist) worden onderzocht. De ernst van een verstuiking kan doorgaans alleen betrouwbaar worden beoordeeld door een medische professional, vooral omdat de ernst van het letsel niet noodzakelijkerwijs correleert met de ernst van de pijn. Zelfs ernstiger verwondingen kunnen dus relatief weinig pijn veroorzaken. Een onbehandelde vervorming kan onherstelbare schade aan het gewricht veroorzaken.
Vervorming: symptomen
Een verstuiking is meestal erg pijnlijk. Gewonde mensen merken meestal direct tijdens of na het letsel dat ze een verstuiking hebben opgelopen. Soms kan het aangetaste gewricht niet meer goed bewogen worden en zwelt het na korte tijd hevig op. Als bloedvaten scheuren, ontstaat er ook een blauwe plek (hematoom) op de gewonde plek.
Het risico op opnieuw verdraaien neemt aanzienlijk toe. Omdat het gewricht in zijn bewegingsbereik niet langer wordt beperkt door de stabiliserende ligamenten en het gewrichtskapsel, kan het onder belasting verkeerd uitgelijnd raken, wat na verloop van tijd leidt tot voortijdige gewrichtsslijtage (artrose).
Bij een nekverstuiking treden naast hevige pijn ook andere klachten op. Deze omvatten een gevoel van stijfheid in de nek, hoofdpijn en duizeligheid. De ernst van de symptomen hangt af van de ernst van het letsel. Een ernstige verstuiking kan ook slikproblemen, slaapstoornissen, verminderd zicht en gehoor en tintelingen in het gezicht of de armen veroorzaken.
Deze symptomen treden op wanneer zenuwen en bloedvaten in het nekgebied bekneld kunnen raken. In zeer ernstige gevallen zijn er uitgesproken neurologische symptomen zoals wankele loopbewegingen of spraakstoornissen. Ze komen voor wanneer de bloedvaten die de hersenen van bloed voorzien (Ae.vertebrales) beschadigd zijn door de vervorming en de hersenstam en het cerebellum niet voldoende zuurstofrijk bloed ontvangen.
Vervorming: oorzaken en risicofactoren
Een vervorming van het kniegewricht ontstaat bijvoorbeeld wanneer de knie schokkerig naar buiten wordt gedraaid. Vervormingen komen vooral vaak voor bij snelle sporten zoals voetbal, handbal, volleybal of basketbal. Ze kunnen echter ook in het dagelijks leven voorkomen bij het lopen of traplopen.
Een verstuiking in de schouder-, elleboog- of vingergewrichten is zeer zeldzaam. Je kunt ze ook krijgen tijdens het sporten, vallen of onhandig bewegen. Een verstuiking van de schouder kan ook optreden als u ongewoon zwaar tillen doet.
Vervorming van de duim komt vaak voor bij het skiën, bijvoorbeeld: wanneer de duim tijdens het vallen vast komt te zitten in de lus van de skistok, wordt het externe ligament overbelast. In de meeste gevallen scheurt het. Er ontstaat een zogenaamde skiduim.
Een vervorming van de cervicale wervelkolom (C-wervelkolom) is het gevolg van whiplash-verwondingen, zoals die voorkomen bij verkeersongevallen. Het risico op een vervorming van de cervicale wervelkolom is bijzonder groot bij een kop-staartbotsing. Een vervorming van de cervicale wervelkolom kan echter ook optreden bij sport- en recreatieongevallen.
Vervorming: onderzoeken en diagnose
Als u een verdraaiing heeft of een ander gewrichtsletsel vermoedt, bent u bij een orthopedisch of traumachirurg aan het juiste adres. Bij twijfel kunt u ook uw huisarts raadplegen. Bij een lichte vervorming kan hij het gewricht spalken en u tips geven over wat u in de nabije toekomst moet doen. Bij een ernstige vervorming zal hij u doorverwijzen naar een specialist.
Door uw huidige symptomen en eventuele eerdere ziekten te beschrijven, krijgt de arts belangrijke informatie. In dit medische anamnesegesprek dient u zo nauwkeurig mogelijk te rapporteren hoe het ongeval of letsel heeft plaatsgevonden. Om meer aanwijzingen te krijgen, kan de arts vragen stellen zoals:
- Wanneer ontstond de pijn precies?
- Wat heeft u na het ongeval gedaan?
- Heb je de ruimte gekoeld?
- Heeft u zich eerder op deze locatie verwond?
Na de anamnese vindt een lichamelijk onderzoek plaats. Eerst palpeert de arts het aangetaste gewricht zorgvuldig. Als er drukpijn optreedt, is dit het eerste teken van een vervorming. De drukpijn wordt gevoeld op de plaats van het letsel en in de directe omgeving.
Onderzoek van OSG-vervorming (bovenste enkelgewricht).
De arts fixeert met één hand het onderbeen en probeert met de andere hand de voetzool voorzichtig naar binnen en naar buiten te draaien. Normaal gesproken wordt het bewegingsbereik zeer beperkt door de ligamenten aan beide zijden. Als er sprake is van een ligamentische blessure aan één kant, kan de voetzool overmatig naar de zijkant gedraaid zijn (verhoogde scharniering van het enkelgewricht).
Een andere methode om het enkelgewricht te onderzoeken is de ladetest. Bij deze test fixeert de arts het onderbeen opnieuw met één arm, terwijl hij probeert de voet naar voren (richting de tenen) en naar achteren (richting de hiel) te duwen. Deze beweging wordt normaal gesproken ook slechts in zeer beperkte mate toegestaan door de ligamentstructuren. Als de voet te gemakkelijk naar het onderbeen kan worden bewogen, is er waarschijnlijk sprake van een matige vervorming (overrek van het ligament) of een ernstige vervorming (scheur van het ligament).
Verder onderzoek: Vervorming OSG
Meestal onderzoekt de arts na het lichamelijk onderzoek nog steeds het gewonde gewricht met beeldvormende technieken die de omvang van het letsel aantonen. Meestal gaat het om een echografisch onderzoek (echografie) van het gewonde gebied. Hierdoor kan de arts zien of een ligament of het gewrichtskapsel gescheurd of overrekt is.
Om letsel aan de botten uit te sluiten – vooral bij ernstigere ongevallen – kan ook een röntgenfoto worden gemaakt.
Onderzoek van distorsie van de cervicale wervelkolom (cervicale wervelkolom)
Een vervorming van de cervicale wervelkolom is potentieel zeer gevaarlijk omdat belangrijke structuren zoals het ruggenmerg, belangrijke zenuwbanen en bloedvaten die de hersenen van bloed voorzien (wervel-/wervelslagaders) zich in het gebied van de cervicale wervelkolom bevinden. Voordat het daadwerkelijke lichamelijk onderzoek begint, worden beeldvormende technieken (CT, röntgenfoto, MRI) meestal onmiddellijk gebruikt om ernstig letsel uit te sluiten.
Zodra levensbedreigende verwondingen, zoals een instabiele fractuur van de halswervelkolom, zijn uitgesloten, kan het lichamelijk onderzoek plaatsvinden. Naast het controleren van het bewegingsbereik is een neurologisch onderzoek vooral belangrijk bij vermoedelijke vervorming van de cervicale wervelkolom.
Eerst controleert de arts de mobiliteit van de cervicale wervelkolom. Om dit te doen, moet de patiënt zijn of haar hoofd naar een van beide kanten draaien, het naar de borst laten zakken en het naar achteren strekken. Bepalend voor de diagnose is of de patiënt pijn heeft tijdens dit proces en hoe ver hij of zij het hoofd in de verschillende richtingen kan bewegen. Het neurologisch onderzoek is afhankelijk van welke klachten de patiënt heeft.
In het gebied van de nek lopen talrijke zenuwen, die vooral de handen en de armen aansturen en sensorische prikkels vanuit deze delen van het lichaam naar de hersenen overbrengen. Schade aan deze zenuwen kan worden opgespoord met elektroneurografisch onderzoek (bijvoorbeeld meting van de zenuwgeleidingssnelheid, elektromyogram, enz.).
Vervorming: behandeling
De behandeling van een vervorming is afhankelijk van de ernst van het letsel. Vervormingen van de gewrichten van voet en been worden meestal conservatief (niet-chirurgisch) behandeld. Een operatie is meestal alleen nodig als het gewricht erg instabiel is als gevolg van het letsel of als de patiënt de gewrichten extra belast vanwege persoonlijke of professionele eisen (professionele atleten, bouwvakkers, enz.).
Bij een vervorming van de halswervelkolom (cervicale wervelkolomvervorming) is een operatie ook alleen nodig bij ernstige verwondingen, bijvoorbeeld een botletsel aan de halswervelkolom. In ieder geval moeten getroffen personen onmiddellijk na het ongeval “eerstehulpmaatregelen” uitvoeren, zodat het letsel zo goed mogelijk geneest. Bij verwondingen aan de halswervelkolom moet dit zeer voorzichtig gebeuren.
Eerste hulp
P= Pauze: Stop onmiddellijk met atletische activiteit. Ga zitten en vermijd indien mogelijk nog meer gewicht op het gewricht te plaatsen. Dit geldt zelfs als de pijn in het begin niet zo hevig is. Elke verdere stress kan de ligamenten en het kapsel verder beschadigen, waardoor de prognose veel slechter wordt.
E = IJs: Koel het getroffen gebied gedurende ongeveer 15 tot 20 minuten. Gebruik ijskompressen of kompressen met koud water. De kou zorgt ervoor dat de bloedvaten samentrekken en dat er minder bloed weglekt. Plaats het ijs niet rechtstreeks op de huid, anders kan er bevriezing optreden; plaats er wat stof tussen.
C = Compressie: Indien mogelijk dient u een compressieverband aan te brengen. Dit stabiliseert het gewricht, comprimeert het weefsel en voorkomt zo dat bloed uit gewonde bloedvaten ontsnapt. Een compressieverband voorkomt ook een grotere blauwe plek en zwelling.
H= Elevate: Het is het beste om het aangetaste gewricht omhoog te brengen. Hierdoor kan het bloed gemakkelijker van het gewricht terug naar het hart stromen. Dit vermindert de druk in de veneuze bloedvaten in het letselgebied, zodat er minder bloed uit de beschadigde aderen ontsnapt.
Behandeling door de arts
Een verstuiking wordt meestal conservatief (niet-chirurgisch) behandeld. Dit betekent dat er geen gewicht meer op het gewricht mag worden geplaatst totdat de ligamenten volledig hersteld zijn van de blessure. Om ervoor te zorgen dat u het gewricht niet meer belast, wordt zelfs bij lichte verstuikingen een stabiliserend verband (“bandage”) aangebracht.
Bij een verstuiking van de enkel of knie wordt aanbevolen om de eerste dagen na het letsel onderarmkrukken (“krukken”) te gebruiken. Bij een verstuiking van de vinger of pols is het voldoende om een stabiliserend verband aan te brengen om de gewrichten te immobiliseren. Na de rustperiode moet u onder begeleiding van de arts lichte gymnastiekoefeningen voor het gewricht beginnen, zodat het gewricht langzaam weer aan de beweging gewend raakt.
Behandeling van OSG-vervorming (bovenste enkelgewricht).
Enkelgewrichtsvervorming wordt meestal ook conservatief behandeld. De patiënt moet het enkelgewricht rustig aan doen en, afhankelijk van de ernst van de blessure, er gedurende een aantal weken geen gewicht op leggen. Om blijvende verlichting te garanderen, brengt de arts een zogenaamde enkelorthese aan. Dit zijn twee vaste spalken die aan de zijkant van de enkel liggen en met elkaar verbonden zijn door een wat stabielere bandage. De eerste dagen kan een kruk ook nuttig zijn.
Mits de ligamenten niet volledig zijn afgescheurd, kunnen ze meestal worden gehecht. Als delen van het ligamenteuze of kapselapparaat echter volledig zijn losgeraakt, kunnen ligamenten uit andere delen van het lichaam worden genomen om de structuren op de plaats van het letsel te reconstrueren.
Behandeling van vervorming van de cervicale wervelkolom
Bij een mogelijke vervorming van de halswervelkolom moet u indien mogelijk het hoofd en de nek immobiliseren en zo snel mogelijk een arts raadplegen. Probeer onder geen enkele omstandigheid de nek te ‘immobiliseren’. Totdat beeldvorming (röntgenfoto, CT, MRI) een ernstig letsel (vooral aan de benige cervicale wervelkolom) heeft uitgesloten, mag u de nek indien mogelijk niet bewegen. Ook het aanbrengen van “stijve nekken” of nekbeugels mag alleen worden uitgevoerd door opgeleide professionals.
Verdere behandeling is afhankelijk van de ernst van het letsel. Bij milde vormen van vervorming van de cervicale wervelkolom is immobilisatie en toediening van pijnmedicatie gedurende meerdere dagen meestal voldoende. Als het nekletsel ernstiger is, kan een ziekenhuisopname voor controle of zelfs een operatie noodzakelijk zijn.
Tegenwoordig is de nek slechts een paar dagen geïmmobiliseerd. Daarna stelt de arts een licht oefenprogramma op, dat geleidelijk wordt verhoogd totdat de cervicale wervelkolom en de omliggende structuren volledig zijn geregenereerd.
Vervorming: verloop van de ziekte en prognose
Met een vroege behandeling kunnen secundaire schade en complicaties vaak worden vermeden. Indien onbehandeld, kan een vervorming complicaties en aanzienlijke late gevolgen hebben. Overstrekking of gescheurde ligamentstructuren destabiliseren het gewricht. Dit vergroot de kans op verdere vervormingen – het gewricht wordt steeds instabieler.
Naarmate de schade aan het ligamenteuze apparaat voortschrijdt, ontstaat op een gegeven moment het zogenaamde “floppy joint”, dat nauwelijks enig gewicht kan dragen. Een dergelijk los gewricht ontstaat vooral bij sporters. Vaak belasten ze hun gewrichten weer met volle kracht zodra de door de arts voorgeschreven rustperiode voorbij is.
In feite moet de belasting echter aanvankelijk licht zijn en slechts geleidelijk toenemen. Bovendien is de door de arts voorgeschreven rustperiode slechts een benaderende richtlijn. Als het gewricht pijn doet onder stress, moet u het rustig aan blijven doen.
Een ander gevaar van een onstabiel gewricht is een slechte uitlijning. Onder belasting wordt het kraakbeen onevenredig versleten en kan het gewricht verslijten – er ontstaat artrose.
Een milde verstuiking zonder bijkomende schade en met adequate en snelle behandeling geneest meestal zonder complicaties. Zorg ervoor dat u uw gewricht lang genoeg verzorgt en ga niet meteen sporten als de pijn afneemt. Pas na adequate therapie en voldoende rust is het gewricht stabiel genoeg om weer gewicht te kunnen dragen.
Na een lichte vervorming herstelt het gewricht meestal volledig en is daarna weer zo stabiel als een niet-beschadigd gewricht. Na matige of ernstige vervormingen kan er enige instabiliteit blijven bestaan. Om verdere vervorming te voorkomen, moet u in de toekomst tijdens het sporten bandages dragen.