Op medisch gebied omvat de term zintuiglijk het geheel van processen die betrokken zijn bij zintuiglijke waarneming. Zintuiglijke waarnemingen zijn onder meer zien, horen, smaak, geur, en het gevoel van evenwicht.
Wat is zintuiglijke waarneming?
Op medisch gebied omvat de term zintuiglijk alle processen die betrokken zijn bij zintuiglijke waarneming, zoals ruiken. Sensorische wetenschap houdt zich bezig met de perceptie van prikkels van de sensorische organen. De sensorische organen bij mensen omvatten het oog, het oor, de neus- en tong Het oor herbergt twee sensorische organen. Een daarvan is het vestibulaire orgaan, dat verantwoordelijk is voor het gevoel van evenwicht, en de andere is het slakkenhuis, de zetel van het gehoor. De huid behoort ook tot de klassieke zintuigen. De tastzin maakt echter niet langer deel uit van het sensorische systeem. Het wordt toegewezen aan de sensorische stimuli. Het geheel van de gebieden in de hersenen verantwoordelijk voor zintuiglijke waarneming worden de zintuiglijke projectiecentra genoemd. Alle sensorische organen, inclusief de neuronen die verantwoordelijk zijn voor de overdracht en verwerking van prikkels, worden ook sensorium genoemd.
Functie en taak
Het fundamentele zintuiglijke proces is vergelijkbaar voor alle zintuigen. Het zintuig neemt een specifieke stimulus waar. Dit wordt vervolgens verzonden door verschillende zenuwen ofwel naar het zintuiglijke hersenen gebied of naar andere structuren van de centrale zenuwstelsel (CNS). Daar wordt dan de eigenlijke zintuiglijke indruk geproduceerd. Dit wordt ook wel de primaire sensorische indruk genoemd. In een tweede stap wordt de primaire indruk vergeleken met gegevens die zijn opgeslagen in het hersenen Dit proces wordt ook wel sensorische integratie genoemd. Pas als deze integratie van de zintuiglijke prikkel heeft plaatsgevonden in de verantwoordelijke hersencentra kunnen bijvoorbeeld objecten worden herkend of geschreven. Alleen de som van alle zintuiglijke waarnemingen resulteert uiteindelijk in een waarneming of zintuiglijk systeem. Een model van zintuiglijke waarneming is de zogenaamde ketting van waarneming. Het startpunt in de belevingsketen is de prikkel. Dit wordt gegenereerd door een object. De prikkel kan bijvoorbeeld de vorm hebben van geluid of elektromagnetische golven. Deze prikkel raakt dan de corresponderende sensorische cel, het oor neemt bijvoorbeeld geluid waar. De cellen in het corresponderende zintuig ontvangen de prikkel, worden erdoor opgewonden en transformeren deze. De omgezette stimulus wordt vervolgens overgebracht naar zenuwcellen. Vaak vindt voorbewerking van de stimulus al plaats in het sensorische orgaan zelf. De belangrijkste verwerking vindt echter plaats in de sensorische projectiecentra van de hersenen. In deze hersengebieden vinden filtering, inhibitie, convergentie, divergentie, integratie en zogenaamde top-down processen plaats. Verwerking wordt gevolgd door perceptie, wat betekent dat dit is waar de prikkel bewust wordt. Geluid wordt bijvoorbeeld geluid of electromagnetische straling wordt licht. Wat wordt waargenomen, wordt nu onthouden, gecombineerd, herkend, toegewezen of beoordeeld in de hersenen. Deze processen vinden plaats op basis van eerdere ervaringen. Erkenning is de basis voor een reactie op de waargenomen stimulus. Of acteren echt nog onderdeel is van zintuiglijke waarneming, is de vraag. Actie heeft op zijn minst invloed op de volgende doorloop in de perceptuele keten. De reactie op de prikkel wordt immers als beleving opgeslagen en beïnvloedt op zijn beurt de verwerking van volgende prikkels. Visuele waarneming wordt door mensen gebruikt om visuele prikkels zoals kleuren, lijnen, vormen en beweging waar te nemen. Het oog is verantwoordelijk voor visuele waarneming. De auditieve of akoestische zintuiglijke waarneming vindt plaats in het oor, of meer precies in het slakkenhuis, het benige slakkenhuis van het oor. Auditieve zintuiglijke waarneming maakt de waarneming van tonen, geluiden en geluiden mogelijk. Een ander deel van het oor is verantwoordelijk voor vestibulaire waarneming, of het gevoel van evenwicht Geuren en geuren worden waargenomen via het olfactorische sensorische systeem. Hier vindt een bijzonder sterke verwerking vaak plaats in de sensorische centra, omdat veel emoties worden geassocieerd met geuren. Het smaak-sensorische systeem wordt gebruikt voor het ontvangen van smaakkwaliteiten. Het bijbehorende sensorische orgaan is de tong met de smaak knoppen.
Ziekten en kwalen
Sensorische stoornissen kunnen zowel in de sensorische organen zelf optreden als in de verwerkende hersencentra of in de afferente zenuwbanen. We spreken van sensorische stoornissen wanneer de verwerking van sensorische indrukken centraal staat zenuwstelsel Tactiele, kinesthetische, visuele, auditieve en vestibulaire waarnemingsstoornissen worden geclassificeerd op basis van de individuele zintuigen. Auditieve waarnemingsstoornissen komen bijvoorbeeld tot uiting in het feit dat getroffenen moeite hebben om achtergrondgeluiden weg te filteren of geen onderscheid kunnen maken tussen soortgelijk klinkende geluiden of lettergrepen. Visuele waarnemingsstoornissen kunnen zich manifesteren door dubbel zien, langzaam en struikelend lezen, onhandigheid of gewoon het oog brandend en roodheid van de ogen. Bij vestibulaire sensorische stoornissen is het evenwichtsgevoel verstoord. Getroffen personen hebben moeite om hun evenwicht te bewaren, zwaaien tijdens het lopen en hebben moeite om zich in de ruimte te oriënteren. Kinderen met een vestibulaire sensorische stoornis kunnen opvallen doordat ze extreem terughoudend zijn met schommelen. Slechts zelden treffen de perceptuele stoornissen uitsluitend één gebied van het sensorische systeem. Meestal is er sprake van een gecombineerde aandoening. Er zijn veel oorzaken van sensorische stoornissen. De stoornissen kunnen ontstaan door aangeboren afwijkingen, als gevolg van ontwikkelingsstoornissen, of door gebreken in gehoor of gezichtsvermogen. Natuurlijk wordt de sensorische functie ook verstoord wanneer er sprake is van een stoornis in de sensorische organen zelf. In het oog, bijziendheid of verziendheid of ziekten zoals staar of netvliesloslating de sensorische functie aantasten. Ziekten van het binnenoor, zoals de ziekte van Meniére, tasten de vestibulaire sensorische functie aan. Ontsteking in de middenoor zoals otitis media kan het gehoor beïnvloeden. Gemakkelijk rhinitisOf een koud, is voldoende om het reukproces negatief te beïnvloeden. Een volledig verlies van olfactorische zintuiglijke waarneming wordt anosmie genoemd. Een verstoring van de reukwaarneming heeft ook een directe invloed smaak perceptie.