Psychische aandoeningen bij kinderen: symptomen, therapie

Kort overzicht

  • Definitie: psychische afwijkingen die een negatieve impact hebben op het dagelijks leven van het kind en waar het kind last van heeft.
  • Vormen: leeftijdsonafhankelijke vormen zoals depressie, angststoornissen, bipolaire stoornis, eetstoornissen (zoals anorexia), obsessief-compulsieve stoornis. Leeftijdsafhankelijke vormen die specifiek zijn voor de kindertijd, zoals ADHD, oppositionele gedragsstoornis, sociale gedragsstoornis, autisme, Rett-syndroom, fragiele X-syndroom, hechtingsstoornis, taalstoornissen, ticstoornissen.
  • Symptomen: b.v. plotselinge sociale terugtrekking, schijnbaar oorzaakloos, aanhoudend verdriet, verlies van interesse, lusteloosheid, frequente driftbuien, nat worden na een permanente droge fase
  • Diagnose: medisch interview, medische onderzoeken, gedragsobservatie, psychologische tests.
  • Behandeling: doorgaans multimodaal met (gezins)psychotherapie, indien nodig medicatie en begeleidende sociale, spraak- of mobiliteitsondersteunende maatregelen

Geestesziekte bij kinderen: definitie

Alleen wanneer zulke opvallende zaken zich ophopen en van uitzondering de regel worden, moeten ouders en verzorgers alert worden en beter kijken: belemmeren de negatieve gevoelens het leven en de dagelijkse routine van het kind? Heeft hij of zij daar last van? Als dit het geval is, kan er sprake zijn van een psychische aandoening.

Frequentie

Psychische problemen komen vaker voor bij jongens dan bij meisjes. Dit geldt vooral tussen de leeftijd van drie en veertien jaar.

Vormen van psychische aandoeningen: verschillen in leeftijd en geslacht

Leeftijd en geslacht hebben ook invloed op welk type mentale afwijkingen of ziekten onder jongeren domineren:

  • Psychische stoornissen bij jonge kinderen jonger dan vier jaar zijn meestal gebaseerd op ontwikkelingsstoornissen.
  • Depressie, eetstoornissen en verslavingen domineren onder jongeren van 15 tot 18 jaar.

Jongens hebben een groter risico op het ontwikkelen van ADHD (ongeveer vier keer zo vaak als meisjes), agressieve gedragsstoornissen en verslavende stoornissen, terwijl eetstoornissen, psychosomatische ziekten en depressie onder meisjes de boventoon voeren.

Psychische aandoeningen bij kinderen: symptomen

Maar hoe kunnen psychische stoornissen bij kinderen worden herkend, welke symptomen behoren tot de waarschuwingssignalen? En heeft het kind een psychische stoornis met typische klachten of is er sprake van een tijdelijke gedragsstoornis?

Een blik op de symptomen, die alarmsignalen kunnen zijn voor een psychische aandoening, helpt om onderscheid te maken tussen de twee. Het is belangrijk dat ouders, opvoeders, leraren en andere zorgverleners gevoelig op dergelijke waarschuwingssignalen reageren.

Een eerste mogelijk teken is een plotselinge, aanhoudende verandering in het gedrag van het kind. Als uw kind zich plotseling terugtrekt, verdrietig is, de interesse in hobby’s, spelen of eerdere favoriete bezigheden verliest, ongewoon vaak driftbuien heeft, of als kinderen die eigenlijk ‘droog’ waren, weer in bed nat worden, kan er een psychische stoornis achter zitten.

  • Hoe lang vertoont het kind veranderd gedrag? Alleen als het veranderde gedrag langere tijd (meerdere weken) aanhoudt, kan er sprake zijn van een psychische stoornis.
  • Hoe vaak komen de afwijkingen voor? Informatie over de frequentie van het opvallende gedrag is nuttig voor het eerste gesprek met de kinderarts of psychiater. Noteer daarom in een kalender wanneer uw kind zich psychologisch opvallend gedraagt.
  • Hoe ernstig is het probleem? Vraag uzelf en uw kind af hoe heftig de afwijkingen zijn. Een schaal van 1 tot 10 kan nuttig zijn, waarbij 1 de zwakste en 10 de ernstigste is.
  • Zijn er bekende triggers voor het problematische gedrag? Wat helpt om de symptomen te elimineren? Als u weet wat uw kind triggert, kunt u het triggeren van situaties of gebeurtenissen tijdelijk vermijden. Op de lange termijn is vermijdingsgedrag echter geen oplossing. Als het probleemgedrag na verloop van tijd niet verbetert, dient u een specialist te raadplegen.
  • Denkt u het probleem zelf op te kunnen lossen of heeft u hulp nodig? Geestelijke afwijkingen en de daarmee gepaard gaande zorgen kunnen zeer stressvol zijn – voor u en voor uw kind. Wees daarom niet bang om vroegtijdig medische hulp te zoeken.

Psychische aandoeningen bij kinderen: diagnose

Medische geschiedenis

In de eerste stap zal de specialist een uitgebreid gesprek met u en uw kind voeren om een ​​medische geschiedenis (anamnese) te verkrijgen. De volgende informatie is bijvoorbeeld belangrijk:

  • Over welke psychische afwijkingen maakt u zich zorgen?
  • Hoe, wanneer, hoe vaak en in welke situaties manifesteren de problemen zich?
  • Vermoedt u of uw kind bepaalde oorzaken van de problemen?
  • Heeft uw kind last van de veranderingen?
  • Is het bekend dat uw kind een lichamelijke of geestelijke ziekte heeft?
  • In welke familiale en sociale omgeving leeft uw kind? Heeft hij of zij bijvoorbeeld stabiele relaties en verzorgers?
  • Zijn er recente veranderingen geweest in deze omgeving, bijvoorbeeld sterfgevallen, echtscheidingen of iets dergelijks?

Met uw toestemming kan de arts ook met familieleden, leerkrachten of verzorgers praten om een ​​zo volledig mogelijk beeld van uw kind te krijgen.

Gedragsobservatie

In de volgende stap kan de specialist een gedragsobservatie aanbevelen. Hij of zij kan u bijvoorbeeld vragen om het eet- of speelgedrag van uw kind gedurende een bepaalde periode te observeren en vast te leggen.

Medische onderzoeken

psychologische tests

Met behulp van gestandaardiseerde psychologische tests kunnen tal van aspecten van de ontwikkeling van een kind worden beoordeeld, bijvoorbeeld de ontwikkeling van taal, mentale vermogens, bewegingsvaardigheden en lees-, spelling- en rekenvaardigheden.

Ook kan de arts persoonlijkheidskenmerken of afwijkingen onderzoeken met behulp van standaardtesten.

Multiaxiaal classificatieschema (MAS)

  • As 1 geeft de psychische stoornis aan.
  • As 2 geeft aan of er ontwikkelingsstoornissen zijn geïdentificeerd.
  • As 3 geeft het intelligentieniveau van het kind/adolescent weer.
  • As 4 geeft eventuele lichamelijke klachten of ziektes aan.
  • As 5 brengt de psychosociale omstandigheden in kaart.
  • As 6 geeft de psychosociale aanpassing van het kind aan, bijvoorbeeld sociale contacten, interesses en hobby’s.

Psychische aandoeningen bij kinderen: formulieren

Naast deze leeftijdsonafhankelijke stoornissen zijn er ook psychische stoornissen die zich altijd in de kindertijd ontwikkelen, ‘psychische kinderziektes’, om zo te zeggen. Ze blijven vaak aanwezig op volwassen leeftijd. Deskundigen maken hier onderscheid tussen twee groepen:

  • neurologische ontwikkelingsstoornissen: ze beïnvloeden niet alleen de geestelijke gezondheid, maar ook de algehele ontwikkeling van het kind. Hiertoe behoren bijvoorbeeld autisme, het Rett-syndroom en het fragiele X-syndroom.

Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste psychische stoornissen bij kinderen en adolescenten:

Depressie

Lees meer over symptomen, oorzaken, diagnose en behandeling van depressie in het artikel Depressie.

Angststoornissen

Angststoornissen komen ook vaak voor bij kinderen en adolescenten. Deze omvatten fobieën (= angst voor bepaalde situaties, dieren of voorwerpen), paniekstoornis en gegeneraliseerde angststoornis.

Alles wat je moet weten over angst en angststoornissen lees je in het artikel Angst.

Bipolaire stoornis

Alles wat belangrijk is over deze ernstige psychische aandoening kun je leren in het artikel Bipolaire stoornis.

Post-traumatische stress-stoornis

Kinderen die verwaarlozing, geweld of misbruik hebben meegemaakt, ontwikkelen vaak een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Symptomen zijn onder meer een algemeen gespannen, angstig en prikkelbaar gevoel, spookachtige herinneringen of het mentaal opnieuw beleven van de traumatische ervaringen (flashbacks).

Eetstoornis

Mensen met anorexia nervosa hebben een pathologisch verlangen om te blijven afvallen. Eetbuien (boulimia) worden daarentegen klassiek gekenmerkt door terugkerende ‘eetbuien’, gevolgd door gedwongen braken. Pure eetbuien manifesteren zich met terugkerende eetbuien.

Alles wat je moet weten over deze eetstoornissen kun je lezen in de artikelen Anorexia, Boulimia en Binge Eating.

Persoonlijkheidsstoornissen

Andere vormen van persoonlijkheidsstoornis zijn onder meer een dissociale, narcistische en paranoïde persoonlijkheidsstoornis.

Lees meer over dit onderwerp in de artikelen Borderline Syndroom, Dissociale Persoonlijkheidsstoornis, Narcistische Persoonlijkheidsstoornis en Paranoïde Persoonlijkheidsstoornis.

Schizofrenie

Alles wat belangrijk is over dit ernstige ziektebeeld kunt u lezen in het artikel Schizofrenie.

Obsessieve-compulsieve stoornis

Deze vorm van psychische stoornis manifesteert zich in dwangmatig, ritueel gedrag of denken. Voorbeelden hiervan zijn dwangmatig wassen, dwangmatig denken en dwangmatig controleren.

U kunt meer leren over deze mentale afwijkingen, die vaak voorkomen in de kindertijd en adolescentie, in het artikel Obsessief-compulsieve stoornis.

ADHD

Meer over dit ziektebeeld kunt u lezen in het artikel ADHD.

Oppositionele gedragsstoornis

Het gedrag van deze kinderen vormt echter geen gevaar voor anderen, ze doen anderen geen kwaad en zijn in staat wroeging en schuldgevoelens te voelen.

Sociale gedragsstoornis

De sociale gedragsstoornis uit zich vaak in fysieke agressie tegen mensen, dierenmishandeling, diefstal, fraude en schade aan eigendommen. Getroffen personen houden zich niet aan de regels, lopen vaak weg van huis en slaan school over. Ze voelen geen spijt of schuldgevoel over hun gedrag en de gevolgen ervan.

autisme

Alles wat belangrijk is over autismespectrumstoornissen kun je leren in het artikel Autisme.

Rett-syndroom

Het Rett-syndroom is een zeldzame, genetische ontwikkelingsstoornis die bijna uitsluitend meisjes treft. Het is gebaseerd op een genverandering (mutatie) op het X-chromosoom. Na een aanvankelijk normale ontwikkeling manifesteren zich verschillende afwijkingen, zoals:

  • stereotiepe handbewegingen (wassen, kneden van handbewegingen)
  • autistische trekken
  • plotseling geschreeuw en lantaarnaanvallen
  • korte gestalte
  • loopstoornissen, stoornis in de uitvoering van vrijwillige, doelbewuste bewegingen (apraxie)
  • epileptische aanvallen
  • slaapstoornissen

Fragiele X-syndroom

Deze erfelijke ziekte wordt mede veroorzaakt door een mutatie op het X-chromosoom. Het treft echter vaker jongens dan meisjes. Mogelijke tekenen van de ziekte zijn:

  • min of meer verminderde intelligentie
  • Leer moeilijkheden
  • gedragsproblemen: b.v. rusteloosheid, vermijden van oogcontact, aandachtstekortstoornis, stemmingswisselingen, driftbuien, gevoelige reactie op fel licht en geluiden
  • psychische afwijkingen: autistisch gedrag, ADHD of angststoornissen
  • uiterlijke kenmerken: b.v. langwerpig hoofd, hoog voorhoofd, vaak open mond, overmatig rekbare gewrichten, grote testikels

Andere psychische stoornissen bij kinderen

  • Hechtingsstoornissen: ze komen voor in de kindertijd tot de leeftijd van vijf jaar en manifesteren zich in overbezorgd gedrag gecombineerd met extreme angst voor scheiding (reactieve vorm) of in willekeurig en afstandelijk gehechtheidsgedrag. De oorzaak is meestal extreme verwaarlozing of mishandeling van het getroffen kind.
  • Spraakstoornissen: Deze stoornissen omvatten stotteren en poluttering. In het laatste geval spreken de getroffen kinderen zeer snel, onritmisch en schokkerig.

Psychische aandoeningen bij kinderen: therapie

Mijn kind heeft psychische problemen – en nu?

Als de diagnose eenmaal is gesteld, rijst de vraag wat de beste behandeling is. Vaak worden psychische aandoeningen bij kinderen en adolescenten behandeld door een combinatie van psychotherapeutische maatregelen, educatieve en sociale benaderingen en, indien nodig, medicamenteuze therapie (multimodale therapiebenadering).

Psychotherapie

Psychotherapie staat centraal in de behandeling. Het kan met het kind alleen of met het hele gezin worden uitgevoerd. Bepalend voor het succes van de therapie is de vertrouwensrelatie tussen therapeut en patiënt. Daarom is het belangrijk dat het kind en alle andere deelnemers (ouders, broers en zussen etc.) goed met de behandelend therapeut overweg kunnen.

De therapeut bespreekt met de ouders en het kind hoe vaak en hoe lang psychotherapie moet plaatsvinden.

Medicatiebehandeling

Bij sommige stoornissen, zoals ADHD of depressie, kan medicatie de behandeling, althans tijdelijk, aanvullen. Kalmerende medicijnen en zogenaamde anti-agressieve middelen zijn soms ook geïndiceerd, bijvoorbeeld om ernstige toestanden van opwinding te stoppen.

De behandelend specialist let op de goedkeuring van de preparaten voor kinderen en jongeren en past de dosering individueel aan.

Begeleidende maatregelen

Maatregelen ter ondersteuning van jongeren en gezinnen, ondersteuningsprogramma's om de lees- of taalvaardigheid te verbeteren en maatregelen op het gebied van ergotherapie kunnen ook helpen de problemen van geesteszieke kinderen onder controle te krijgen. Het individuele geval bepaalt welke van deze maatregelen passend zijn.

Hoe kan ik mijn kind helpen?

  • Informeer familieleden, opvoeders, leerkrachten en ouders van bevriende kinderen over de ziekte, zodat zij het afwijkende gedrag van uw kind kunnen classificeren.
  • Begeleid actief de therapie van uw kind en neem eraan deel.
  • Blijf emotioneel contact met uw kind.
  • Moedig uw kind aan en breng vertrouwen over.
  • Maak een einde aan mogelijk traumatiserende relaties of situaties in het gezin of in de omgeving.
  • Zorg goed voor jezelf, want omgaan met een geestesziek kind kan erg stressvol zijn. Zoek bijvoorbeeld een steungroep waar je ideeën kunt uitwisselen met andere getroffen ouders.

Psychische aandoeningen bij kinderen: oorzaken en risicofactoren

De oorzaken van psychische aandoeningen bij kinderen en adolescenten zijn gevarieerd. In de meeste gevallen spelen verschillende factoren een rol bij de ontwikkeling van dergelijke stoornissen.

Biologische oorzaken en risicofactoren

Mogelijke biologische risicofactoren voor psychische aandoeningen bij kinderen zijn onder meer:

  • genetische aanleg
  • lichamelijke ziekten
  • verminderde hersenfunctie (bijvoorbeeld ontsteking of misvorming van de hersenen)
  • geslacht – sommige stoornissen, zoals depressie, komen over het algemeen vaker voor bij meisjes, terwijl andere, zoals oppositionele gedragsstoornis, meer typisch zijn voor jongens

Psychische oorzaken en risicofactoren

Mogelijke psychologische triggers van psychische aandoeningen bij kinderen en adolescenten zijn onder meer:

  • Misbruik en ervaringen van geweld
  • Verwaarlozing, onvriendelijkheid van ouders/verzorgers
  • Verlies van ouders of andere belangrijke verzorgers
  • geestesziekte van ouders
  • onstabiele relaties met belangrijke zorgverleners
  • inconsistente opvoedingsmethoden
  • frequente ruzies en geweld binnen het gezin

Sociaal-culturele oorzaken en risicofactoren

Last but not least beïnvloedt de sociale omgeving, bijvoorbeeld op school, de geestelijke gezondheid. Kinderen met stabiele vriendschappen en interesses lopen minder kans geestesziek te worden dan kinderen die worden buitengesloten of gepest.

Meestal komen verschillende van de bovengenoemde factoren samen wanneer een psychische aandoening bij kinderen ontstaat. Een snelle behandeling is belangrijk. Dan is de kans groot dat een geestesziek kind een gezonde volwassene wordt.