Vrije lucht in de buikholte (med. Peritoneale holte) wordt ook wel pneumoperitoneum genoemd. Een pneumoperitoneum kan kunstmatig worden aangemaakt door een arts, bijvoorbeeld tijdens een operatie, en wordt in dit geval een pseudopneumoperitoneum genoemd. Pathologische processen of verwondingen van de buikholte kunnen echter ook tot dit klinische beeld leiden.
De oorzaken
Normaal gesproken bevindt de lucht in de buikholte zich alleen in holle organen, zoals de darmen of de blaas. Lucht buiten holle organen komt bij gezonde mensen niet voor. Artsen noemen deze lucht dan "vrije lucht".
Een pneumoperitoneum kan ook kunstmatig worden aangemaakt door een arts. Dit gebeurt tijdens minimaal invasieve procedures, zoals laparoscopie. In dit geval pompt de chirurg de buik op met een gas om tijdens een operatie beter zicht en meer ruimte te krijgen.
Deze lucht kan meerdere dagen in de buik van de patiënt blijven en heeft geen ziektewaarde. De oorzaak van vrije lucht in de buikholte is een perforatie (piercing) of letsel aan een hol orgaan. Een voorbeeld is de perforatie van een maag zweer of de perforatie van een ontstoken appendix.
diverticulitis is een ander hoog risico op perforatie van een hol orgaan. Dit is een inflammatoir uitsteeksel van de dikke darm. Vooral oudere patiënten worden door deze ziekte getroffen.
Als er een perforatie optreedt, lijdt de patiënt aan ernstig pijn in de buik en de buikwand is zo hard als een plank (zogenaamde acute buik). Een perforatie kan ook worden veroorzaakt door een invasief groeiende tumor. Vrije lucht kan zich ook ophopen in de buikholte als de buitenste laag van de buik beschadigd is en er lucht van buitenaf het lichaam kan binnendringen.
Tijdens een operatie in de buik wordt de buikholte geopend en wordt de chirurgische ingreep uitgevoerd. Deze procedure wordt ook wel laparotomie genoemd. Nadat de buikwand is gehecht en gesloten, kan er vrije lucht in de buik zijn.
Een veel voorkomende oorzaak van lucht in de buikholte is a laparoscopie, de laparoscopie. Steeds meer operaties worden tegenwoordig minimaal invasief uitgevoerd. Dit betekent dat er tijdens de operatie slechts kleine incisies worden gemaakt waardoor het lichaam daarna sneller kan herstellen.
Aan het begin van de laparoscopiewordt met een speciale machine drie tot vijf liter kooldioxide in de buikholte van de patiënt gepompt. Hiervoor wordt de buik van de patiënt geprikt met een naald en wordt het gas erdoorheen geleid. Hierdoor blaast de patiënt zich op, gaat de buikwand omhoog en scheiden de organen van elkaar.
Hierdoor hebben de chirurgen een beter overzicht van de buikorganen en voldoende ruimte om te opereren. Aan het einde van de operatie wordt het gas weggepompt, maar niet alle kooldioxide kan worden verwijderd en een residu blijft in de buik achter als vrije lucht. Deze lucht kan daar maximaal twee weken blijven voordat deze geleidelijk door de darmwand wordt opgenomen en uiteindelijk door de patiënt wordt uitgeademd.
Patiënten voelen zich doorgaans opgeblazen na de procedure en voelen een gevoel van druk in de buik. In het algemeen wordt kooldioxide als een geschikt gas beschouwd en heeft het zich bewezen als het geprefereerde gas bij operaties boven helium en lachgas. In zeldzame gevallen kunnen echter complicaties optreden door de vorming van het pneumoperitoneum.
Het ingebrachte gas oefent een bepaalde druk uit in de buik, waardoor de grote veneuze wordt samengedrukt bloed schepen en kan de terugstroom van bloed naar de hart-. Als resultaat, hart- functie kan beperkt zijn. Deze methode is daarom niet geschikt voor mensen met hart- ziekte.
Zelfs patiënten met beperkte long functie (astma of chronisch obstructieve longziekte) niet minimaal invasief kunnen worden geopereerd omdat ze de resterende CO2 niet voldoende kunnen uitademen. Bij een keizersnede wordt de buikholte operatief geopend en wordt het kind verwijderd uit de baarmoeder. Zoals bij alle operaties in de buikholte komt er lucht in de buik, die zich ophoopt en enkele dagen na de operatie nog kan worden gedetecteerd. Dit is echter volkomen normaal en behoeft geen verdere behandeling, maar vrouwen voelen zich vaak opgeblazen en hebben er last van pijn in de buik.
