Kort overzicht
- Beschrijving: Complex van verschillende mentale en fysieke symptomen, die allemaal fysiek (organisch) veroorzaakt worden (“organisch psychosyndroom”). Delirium (delirium) komt vooral vaak voor bij oudere patiënten. Mannen worden vaker getroffen dan vrouwen, omdat ze gevoeliger zijn voor alcoholmisbruik (mogelijke veroorzaker van delirium).
- Oorzaken: koortsinfecties, stoornissen van de water- en elektrolytenbalans, ziekten van het centrale zenuwstelsel (ziekte van Parkinson, epilepsie, dementie, meningitis, enz.), alcohol en andere drugs, alcoholontwenning (delirium tremens), stofwisselingsstoornissen (zoals diabetes mellitus), tumoren, operaties, bepaalde medicijnen.
- Behandeling: medicamenteuze verlichting van deliriumsymptomen (met neuroleptica, clomethiazol, enz.); indien mogelijk ook behandeling van de oorzaak van delirium
Delirium wordt ook wel een organisch psychosyndroom genoemd. Deze term geeft al aan dat hier zowel mentale als organische componenten bij betrokken zijn. In feite is delirium geen enkel symptoom, maar eerder een heel symptoomcomplex. Delirium heeft veel van deze symptomen gemeen met psychische aandoeningen, maar de respectievelijke oorzaken zijn altijd fysiek (organisch).
Delirium: symptomen
- Verminderd bewustzijn en perceptie, vaak met verminderd geheugen en verlies van oriëntatie. Denkstoornissen met cognitieve stoornissen vallen hier ook onder.
- Psychomotorische agitatie met een sterke drang om te bewegen en af en toe slippende bewegingen (jactaties). Frequente bedlegerigheid.
- overdreven opgewektheid en/of ongegronde angst (affectieve stoornissen).
- slaapstoornissen
- milde prikkelbaarheid en toestanden van agitatie
Naast deze overwegend psychologische symptomen treden tijdens delirium meestal ook lichamelijke ziektesymptomen op. Deze worden veroorzaakt door het onwillekeurige zenuwstelsel en worden neurovegetatieve symptomen genoemd:
- koorts tot 38.5 °C
- verhoogde bloeddruk en versnelde pols
- overvloedig zweten (hyperhidrose)
- soms overdreven snelle en diepe ademhaling (hyperventilatie)
- trillen, ook wel tremor genoemd (vooral sterk bij delirium tremens)
Vaak duren de symptomen slechts enkele uren of dagen voordat ze verdwijnen en uiteindelijk verdwijnen. Zonder behandeling kan delirium echter leiden tot ernstige cardiovasculaire en respiratoire complicaties die tot de dood kunnen leiden.
Twee soorten delirium
Medische professionals maken onderscheid tussen twee soorten delirium:
- Het hyporeactieve delirium wordt daarentegen gekenmerkt door een algemene vertraging – de getroffen personen lijken erg kalm, soms zelfs apathisch.
Deze twee varianten hoeven niet afzonderlijk aanwezig te zijn, maar kunnen elkaar op onvoorspelbare tijdsintervallen afwisselen.
Delirium: oorzaken en mogelijke aandoeningen
Simpel gezegd is de trigger voor deliriumsymptomen een onbalans van bepaalde boodschapperstoffen (neurotransmitters) van het centrale zenuwstelsel (CZS). Deze boodschappers zijn belangrijk voor de signaaloverdracht tussen zenuwcellen (neuronen). Er zijn verschillende mogelijke verklaringen waarom de balans van neurotransmitters bij de getroffenen verstoord is en waarom er bijvoorbeeld te sterke signalen worden verzonden:
Volgens de ontstekingshypothese kunnen moleculen (zogenaamde cytokines) die tijdens ernstige ontstekingen worden geproduceerd, ook de afgifte van neurotransmitters verstoren en zo bijdragen aan delirium. Vooral bij systemische ontstekingen – bijvoorbeeld in de vorm van ernstige infecties – bestaat hier een zeker risico.
Tot slot speelt ook stress een rol. Het zorgt namelijk voor de afgifte van stresshormonen (noradrenaline, glucocorticoïden), die effecten kunnen hebben op het centrale zenuwstelsel.
- CZS-ziekten: b.v. Ziekte van Parkinson, epilepsie, meningitis, migraine, traumatisch hersenletsel, hersenbloeding, etc. Delirium komt ook vaak voor bij dementie.
- Tumorziekten: Vooral in de stervensfase is delirium een veel voorkomend symptoom bij kankerpatiënten.
- Verstoringen van de water- en elektrolytenbalans: Mogelijke oorzaken zijn onvoldoende vochtinname (vooral bij ouderen) of de inname van bepaalde medicijnen.
- Infecties en koorts
- Chirurgische ingrepen onder narcose: In de herstelfase na operaties ervaren sommige patiënten delirium (transitsyndroom).
- Bepaalde medicijnen, vooral medicijnen die een effect hebben op neurotransmitters, zoals zogenaamde anticholinergische stoffen (bijvoorbeeld medicijnen tegen incontinentie, Parkinson-medicijnen, medicijnen tegen misselijkheid en braken).
- Alle soorten drugs, inclusief alcohol
- Zuurstoftekort (hypoxie)
Delirium tremens (ontwenningsdelirium)
Net als bij andere vormen van delirium wordt delirium tremens ook veroorzaakt door een onbalans van bepaalde zendersystemen in het centrale zenuwstelsel. In principe kunnen ook hier alle bovengenoemde symptomen optreden, met verhoogde hallucinaties:
- landschappelijk-optische en tactiele hallucinaties (bijvoorbeeld: wormen, kevers of witte muizen die over de eigen huid rennen)
- minder vaak: auditieve zintuiglijke wanen, zoals ingebeelde marsmuziek of geluiden
- paranoia en andere wanen
Bovendien staat bij delirium tremens de gelijknamige tremor uiteraard op de voorgrond. De sterke beving is echter niet altijd aanwezig.
Delirium: wanneer moet u een arts raadplegen?
Delirium: Wat doet de dokter?
In de meeste gevallen kan de arts al de diagnose ‘delirium’ stellen op basis van de symptomen van de patiënt. Met behulp van bepaalde testprocedures (CAM) kan vervolgens de ernst van het delirium worden vastgesteld.
Dit maakt het des te belangrijker om de medische geschiedenis van de patiënt zorgvuldig vast te leggen (anamnese): Wat zijn de reeds bestaande aandoeningen? Is er sprake van alcoholmisbruik? Wat is de levenssituatie van de patiënt? Deze en andere vragen zijn belangrijk voor de diagnose van delirium. Hier zijn de verklaringen van de familieleden bijzonder belangrijk, omdat de getroffen personen meestal niet kunnen communiceren.
- Elektrocardiografie (ECG), om stoornissen van de hartfunctie uit te kunnen sluiten
- Hart echografie (echocardiografie)
- Meting van bepaalde laboratoriumwaarden (elektrolyten, nierfunctiewaarden, ontstekingsparameters, etc.)
- hersenvochtonderzoek (cerebrospinale vloeistofpunctie)
- Elektro-encefalografie (EEG) om hersengolven te meten
- Computertomografie (CT) en magnetische resonantie beeldvorming (MRI)
Therapie van delirium
- Neuroleptica (antipsychotica) zoals haloperidol: deze worden voornamelijk toegediend bij hyperactieve vormen van delirium.
- Clomethiazol: Dit is het meest gebruikte middel bij delirium tremens.
- Benzodiazepinen (slaappillen en sedativa): Deze worden voornamelijk gebruikt bij ontwenningsdelirium, maar worden ook gebruikt bij andere vormen van delirium.
Daarnaast wordt de oorzaak van het delirium indien mogelijk behandeld of geëlimineerd. Als bijvoorbeeld verstoringen van de water- en elektrolytenbalans de oorzaak zijn, moeten deze worden verholpen (bijvoorbeeld door middel van infusies).
Delirium: Wat u zelf kunt doen
Naast medicatie spelen ook andere behandelconcepten een belangrijke rol bij de behandeling van delirium. Bovenal kunnen de familieleden van de patiënt helpen. In eerste instantie gebeurt dit al door hun aanwezigheid:
Er zijn ook onderzoeken die aantonen dat ontspannende muziek en geuren patiënten kunnen helpen. Degenen die deze aspecten ter harte nemen, kunnen het genezingsproces bij delirium ondersteunen.