autoimmuunziekten

Rond 1900 erkende onderzoeker Paul Ehrlich dat het lichaam onderscheid kan maken tussen cellen die lichaamsvreemd zijn en cellen die endogeen zijn voor het lichaam. Dit vitale mechanisme stelt het organisme in staat om vreemde, potentieel bedreigende stoffen te herkennen en te vernietigen zonder zichzelf te vernietigen. Bij auto-immuunziekten is dit proces verstoord.

Disfunctie van het immuunsysteem

De mens immuunsysteem is een complex samenspel van verschillende cellen en organen dat wordt gebruikt om niet alleen vreemde stoffen en ziekteverwekkers te herkennen en te vernietigen, maar ook lichaamseigen cellen die niet meer functioneren. Zonder een immuunsysteem, we zouden niet lang kunnen overleven - we zijn tenslotte omgeven door potentieel pathogene micro-organismen zoals bacteriën, virussen en schimmels. In principe kunnen de verdedigingsprocessen in twee richtingen worden verstoord; beide kunnen leiden tot disfunctie en ziekte:

  • Immuundeficiëntieziekten: De verdediging is niet effectief genoeg, bijvoorbeeld bij aangeboren immunodeficiënties of wanneer het immuunsysteem bijvoorbeeld arbeidsongeschikt is door chronische ziekten of drugs.
  • Auto-immuunziekten: de afweer werkt sterker dan nodig is en tast ook het eigen lichaamsweefsel aan.

Het immuunsysteem

Onze verdediging is constant in actie: ze patrouilleren door het lichaam - voornamelijk in de vorm van wit bloed cellen en de immunoglobulinen ze produceren - in het bloed en lymfatisch schepen om potentiële bedreigingen te detecteren en de bedenkers te vernietigen voordat ze onheil kunnen veroorzaken. Om dit te doen, gebruikt het twee systemen: de aangeboren, niet-specifieke verdediging en de verworven specifieke (of adaptieve) verdediging, die nauw samenwerken:

  • Niet-specifieke verdediging: dit omvat barrières zoals de huid en slijmvlies die het in de eerste plaats voor ziekteverwekkers moeilijk maken om binnen te komen. Als de vijanden desondanks de barricades hebben bestormd, worden door verschillende cellen boodschappersubstanties, bijvoorbeeld zogenaamde interleukinen, vrijgegeven die - vergelijkbaar met een fakkel - signaleren dat er gevaar dreigt en om hulp vragen. Lokaal leidt dit ook tot een ontstekingsreactie.
    Afweerkrachten zoals fagocyten en killercellen haasten zich snel naar binnen om alles wat vreemd is te vernietigen door middel van een "hit and run" -strategie. Om te voorkomen dat ze zelf het doelwit worden, dragen de lichaamseigen gezonde cellen een soort identificatieteken op hun oppervlak, het zogenaamde major histocompatibility complex (MHC). Hiermee kunnen ze zichzelf identificeren als behorend tot het lichaam en zo gespaard blijven van de vernietigende actie. Het merendeel van alle infecties wordt al met succes bestreden door dit systeem.
  • Specifieke verdediging: Deze speciale eenheid kan heel specifiek optreden tegen aanvallers. Het maakt hiervoor gebruik van een soort strafdossier waarin alle slechteriken worden opgeslagen die ooit door het immuunsysteem zijn opgespoord. Dit wordt opgeslagen in “geheugen cellen". Antigenen op het oppervlak van deze cellen dienen als "vingerafdrukken" van de boeven, die keer op keer worden herkend door de antilichamen (immunoglobulinen) gevormd in het lichaam na het eerste contact. Dit maakt een snelle, specifieke afweerreactie mogelijk en de ziekteverwekkers worden vernietigd voordat ze in actie kunnen komen.
    Vaccinaties werken overigens ook volgens dit principe: bijvoorbeeld inactief (en dus onschadelijk) virussen worden geïnjecteerd en het lichaam produceert antilichamen tegen hun antigenen (die overeenkomen met die van de juiste pathogenen). Als de juiste ziekteverwekker vervolgens het organisme binnendringt, wordt het snel herkend en vernietigd.